A DESOBEDIENCIA DE ROSA ENRIQUEZ
Aínda que fun convidada a participar nesta presentación que nos reúne para vos falar de “desobediencia”, teño que vos falar primeiro de Rosa, porque non se pode desligar este volume de poemas da personalidade da súa autora.
Non hai moito que coñezo a Rosa Enríquez, apenas dous anos, pero si vos confeso que o meu con ela foi un namora inmediato, o que se di un amor a primeira vista (agardo que mutuo). Cativáronme de Rosa a súa espontaneidade á hora de expresar sentimentos, a súa xenerosidade afectuosa e o seu afán de aprender. Namorei da súa ansia por descubrir e descubrirse e da súa ousadía e afouteza ao amosar ao mundo o resultado das súas pescudas e descubertas.
Rosa Enríquez é unha muller que se abre en canal a si mesma para analizarse, para procurar dentro dela aquilo que non lle gusta e quere erradicar da súa esencia, para descubrir aquelas outras partes do seu ser nas que si acredita. Rosa íspese, mergulla dentro dela, escarva nas entrañas para encontrar á muller que non lle deixaron ser, e sae desa viaxe visceral e sanguenta vitoriosa, triunfante, luminosa. Máis Rosa ca nunca, máis Enríquez, máis Noia. Disposta a facer co mundo o que fixo con si propia: poñelo patas arriba, cuestionalo, esnaquizalo, para logo, xuntando os anacos xa libres de artificios e enganos, vomitalo todo e ofrecérmonolo máis puro e limpo, máis desexábel, máis humano. Ese outro mundo posíbel que tanto arelamos.
Pero esa procura de si mesma e do mundo, ese remexer co dedo nas vísceras, non é un camiño do que se saia indemne. Máis forte si, pero magoada. Con feridas fondas e lacerantes que nos han acompañar de por vida. Cicatrices que trazan o mapa do percurso de Rosa na súa loita contra a convencionalidade. Marcas vitais que, sen pudor, de forma case obscena, a autora nos amosa agora neste volume que hoxe se presenta.
5
DESOBEDIENCIA non é só un conxunto de fermosísimos poemas. É a xeografía dunha batalla; un caderno de guerra.
Eu non son nin poeta, nin crítica literaria, nin profesora de literatura. Non podo pois ofrecervos unha análise das fonduras estilísticas, da beleza da linguaxe, do acertado das imaxes ou da orixinalidade dos recursos empregados pola autora. Convídovos a suplir as miñas carencias coa lectura do fermoso Limiar do escritor Anxo Angueira, que abre o libro, ou a recente crítica publicada por Armando Requeixo e que podedes atopar no seu blog.
A miña é unha lectura dende as emocións e dende a política. Unha lectura, obviamente, en clave de xénero. O XÉNERO, esa categoría esporea que tanto dano nos leva feito a todas e todos e que latexa, cando non alenta a desobediencia que Rosa Enríquez nos propón neste seu novo poemario.
Rosa estrutura o seu libro en catro partes, catro seccións que poden semellar antagónicas pero que son complementarias e necesarias entre si; consecuencia cada unha das anteriores.
Poemas que non din nada é como a autora titula a primeira destas seccións.
Preséntanos nela a protagonista de libro: Pauline ( para min a propia Rosa disfrazada de francesa), e ao seu amante, Antoine.
Fálanos aquí do naufraxio do cotiá e dunha incipiente necesidade de fuxir da
trivialidade, de escorrentar as convencións, de rebentar as normas.
Pero Pauline/Rosa está prendida nunha trampa. Unha relación amorosa desigual, subordinadora, por veces alienante.
E ela, que quería un amor maxestoso, un amor que rebentase a moralidade do vulgar, insubmiso, desobediente; el, Pauline/Rosa..Rosa/pauline que procuraba a rebelión a traveso do amor, descúbrese presa nunha das máis primitivas estratexias de dominación. Aparece aí o desencanto, fisgan súa pel as primeiras feridas: as causadas pola ingratitude e a decepción. Porén, Pauline é insubmisa de seu, non precisa dese amor para rebelarse. A rebeldía latexa no seu interior mesmo antes de que Pauline sexa consciente dela, mesmo antes de que Rosa saiba como nomeala.
No canto de se acomodar nesa relación e na súa segura domesticidade, Rosa/Pauline marchan, despréndense, inician o camiño cara as vísceras do seu ser.
Son a Pauline orgullosa que di, citando os versos da autora “Nada. Tu ne sais rian. T'es devenu tigre. Por iso nunca che pedirei amor. Sobre todo no lo pediré”. Eis a muller que non se resigna, que descobre nela a vontade primixenia para dicir NON. A Rosa que inicia o camiño que non ten volta, que solta amarras para probar contra o vento as súas propias forzas. A muller que di (volvo citar textualmente): “ Tristes son todos os que levan paraugas e descoñecen o instinto. Os que obedecen”.
Remata esta primeira parte con Pauline/rosa fuxindo da podremia da indiferenza e do egoísmo dos búfalos con fasquía de amante para mergullarse nun universo propio e distinto. Baixo o epígrafe de “Poemas que din todo” Pauline e Rosa enfróntannos á náusea da súa propia conciencia. Ao noxo ao se descubriren obedientes cando se soñaban rebeldes.
“Somos vítimas da exhibición: somos mentira” di Pauline coas palabras de Rosa, e engade noutro poema “É esta a urxencia: comprender que levamos con nós o tacto da usura. Que nalgún momento, en determinadas condicións atmosféricas, somos monstros vestidos de madreperlas. El cielo no podrá evitarnos esa verguenza”
Comeza entón a travesía necesaria do particular ao colectivo, do íntimo ao público. E o sentido da rebelión muda de rumbo. Xa non se procura a desobediencia para sermos seres brillantes e únicos afastados da vulgaridade da moral burguesa. Pauline e Rosa, abrazadas, queren ser socialmente útiles na súa desobediencia.
Antoine e as súas promesas, os seus afagos e os seus enganos vaise perdendo. Xa non vale o seu falso paraíso no que Pauline/rosa é ao tempo adorada e negada, desexada e humillada. Agora son elas as búfalas, elas as que estouran e despezan a trampa cursi dese amor romántico.
“Pauline sous la pluie. Sabe que foder en público é un acto abominábel, pero desobedece”
5
Nos versos de Rosa aparece o sexo como metáfora da rebelión, como símbolo da insubmisión ao politicamente correcto.
Fronte ao amor, a irreverencia do sexo que non se agocha.
Xa non democracia representativa e “solidariedade”, senón asemblearismo e xustiza.
Xa non cortesía, senón respecto.
Non discrepancia tímida, amabelmente expresada, senón o berro atronador da protesta aberta.
Non o rumor das pregarias senón o canto da disidencia.
Nunca máis someterse, nunca máis aceptar. Nunca máis
Rebelarse. Rebelarse sempre.
Desobediencia como clamor; como ética.
A transformación de Rosa/pauline é xa na terceira parte do poemario unha realidade evidente e irreversíbel . En “Des petits morceaux de amour e de tristesse”. Pauline /Rosa posúe a forza insurrecta dos cimarrróns que deixaron de ser escravos porque decidiron deixar de ser escravos. As dúas, Rosa e Pauline, Pauline e Rosa finalizaron con éxito a súa transformación.
Xa non son máis as submisas amantes que imploran caricias, que ceden os seus desexos ante o desexo do amado.
Xa aprenderon a ser elas sen necesidade de que ninguén as aprobe, xa non precisan de consentimentos alleos.
Xa non piden permiso nin suplicaran amor. Nunca máis o farán.
Sábense fortes na súa diferenza. Saben que é nesa diferenza onde radica a súa fortaleza, e vana defender. A morte.
Chegamos así ao final do libro: dez poemas que a autora presenta a modo de decálogo baixo o título de Quelques morceaux pédagogiques.
Pauline e Rosa atopan no feminismo a expresión da súa rebeldía e viaxan agora dende o xénero á humanidade. Son terra, choiva e mar embravecida
5
exhibindo con orgullo aquilo que as fai universais: a súa diferenza.
E nese feminismo, nesa diferenza, proclaman que o seu xénero fainas proletarias, inmigrantes.., estranxeiras,...... sempre estranxeiras.
Son palestinas en terra ocupada, árabes en territorio cristiá, ateas ante calquera fe.
Son sen papeis en Europa, galegas en España, mulleres na Galiza patriarcal.
E saben que a súa liberación non virá nunca das mans enganosas dos diferentes dominadores que as oprimen, aínda que adopten o sorriso amable do “amor”.
Saben que a súa rebelión faínas alleas a calquera territorio e, por iso mesmo, con dereito a todos eles.
E cito agora unha parte do último poema “Mais no fondo -malia todo este descubrimento- insisto: son analfabeta. O mundo fáiseme complexo e nin o silabario podería ler. Dedícome ás árbores. Je suis chair florissante: follaxe e rama. Así é que habito nas fronteiras: no núcelo fundacional do sensíbel.
Libertaria”
Rosa e Pauline saíron do abismo, pero é nas marxes onde se encontran cómodas, onde deciden instalarse, e dende alí vociferan, desobedientes: contra a exclusión, contra o poder, contra a mentira...,contra as certezas.
Begoña Caamaño
Compostela, setembro 2011
